“A” Harfinin Ortaya Çıkışının Öküzlerle Olan İlgisi

Latin alfabesinin birinci harfi olan “A”, dünya lisanlarının hepsinde en sık kullanılan harftir. Dikkat ederseniz, lisanımızda bizim için değerli sayılabilecek “anne, alo, aile, aşk, abla, acıkmak, an, anlam” üzere, saymakla bitmeyecek pek çok sözün baş harfi “A”.

Dilimizin içine bu kadar yerleşmiş bir harf, sanki birinci olarak nasıl ortaya çıktı ve neredeyse kullandığımız her sözcüğün içinde yer alan bir sembol hâline geldi?

Biz farkında olmasak da “A” harfi birçok yerde karşımıza çıkıyor. 

Tarih boyunca birçok devletin armasında “A” harfi yer aldı. Dinler için de ayrıcalıklı bir yere sahip olduğunu Hristiyanlık’ta bu harfin, Tanrı’nın “Alfa ve Omega” yani “her şeyin başı ve sonu” olmasına gönderme yapmasından anlayabiliriz.

Mitolojiye baktığımızda ise, en değerli rablerden biri olan Apollon’un isminin baş harfi “A”dır. Türkiye’de en sık kullanılan “Ali, Ahmet, Ayşe” üzere isimler daima “A” ile başlar. 

Müzik, matematik ve eğitime kadar uzanan bir kıymeti var.

Yalnızca sözcüklerde değil, matematikte bile yüzey hesaplamaları “A” ile söz edilir. Müzik notalarında dâhi değerli bir yeri vardır. Piyano yahut gitar üzere enstrümanlarda “A” harfine karşılık gelen nota, 440 Hz frekansta ses verir ve diğer notaların tınısı bu frekansa nazaran ayarlanır.

Adaletin sembolü, “A” harfi halinde tasvir edilirken, “A+” notu başarıyı tabir eder. Velhasıl, A harfi hem ferdî hem de toplumsal hayatta kıymetli bir rol oynar.

Hayatımızda bu kadar değerli bir yere sahip olan “A”, nasıl oldu da ortaya çıktı?

Bildiğimiz üzere, M.Ö. 2000’li yıllara tekabül eden vakitlerde, her sözcük için bir form barındıran Mısır hiyeroglif yazısı kullanılıyordu. Karmaşık ve güç hallerden oluşan bu yazı, pek de kullanışlı değildi. Öğrenmesi çok zordu ve sırf yazı sistemini öğrenenler irtibat kurabiliyordu.

M.Ö. 1750’li yıllara geldiğimizde, bu karışık yazı sistemi yerine, her harfin bir biçime denk geldiği, “proto-sinaitik” alfabenin temelleri atıldı.

“A” harfinin kökeni, öküzlerden geliyor!

Paranın şimdi icat edilmediği periyotlarda, insanlık için en bedelli varlıklar; öküzler, inekler ve boğalardı. Beşerler onların etinden, sütünden ve yük taşımaları için kas gücünden faydalanıyordu.

Bu yüzden alfabenin birinci harfini, hayatlarında onlar için çok kıymetli bir yere sahip olan öküzlerle bağdaştırdılar. “A” harfini aksi çevirdiğinizde öküz başını göreceksiniz! Hatta alfabenin birinci harfi, “boynuz” manasında gelen “aleph”ti. 

Yeni geliştirilen alfabe ile fotoğraflar, sembollere dönüştürüldü.

M.Ö. 1000 yılında ise, Fenikeliler “proto-sinaitik” alfabeyi sadeleştirdiler. Her harfin bir resme denk geldiği alfabedeki fotoğrafları, daha kolay yazılabilecek sembollere çevirdiler.

M.Ö. 750 yıllarında, bu sefer Yunanların alfabeye bir müdahalesi oldu. Ünlü sesleri eklemelerinin yanı sıra, Fenike alfabesindeki “A” sembolünün yönünü değiştirdiler. 

“Alfabe” sözü, “alfa” ve “beta”nın birleşiminden türedi.

M.S. 1. yüzyıla geldiğimizde ise, Latin alfabesinin geçirdiği değişimler günümüzdeki biçimine ulaştı ve bu türlü kullanılmaya devam etti. Üstelik; “alfabe” dediğimiz sözcük bile “alfa-beta”dan, yani “a” ve ona ek olarak “b” harfinden türetildi.

Kaynaklar: Dictionary, Britannica, Language Travels