Bir Vakitler Kumandanın Tek Bir Tuşuyla Sayısız Bilgiye Eriştiğimiz Teletext, Nasıl Sessiz Sedasız Kayboldu?

1970’lerin ortalarında, renkli televizyonlar lüks sayılırken televizyon ekranlarını daha bilgi dolu hâle getirmek için kollar sıvanmıştı. Özellikle devrinin bir statü sembolü olan Teletext, renkli dünyamıza yalnızca birkaç düğmeye basarak metin tabanlı bir macera ekliyordu.

İnternetin yaygınlaşmasıyla pabucu dama atılan Teletext, bir kuşağın hem bilgi hem de cümbüş kanalıydı. Hava durumu, son dakika haberler ve spor skorları yalnızca televizyon karşısında tek bir düğmeyle elimizin altındaydı. Lakin sonra işler değişti…

1970’lerin ortalarında televizyonlar renkli dünyalarını genişletirken John Adams, bu büyüyü daha da derinleştirmek için bir yol arayışındaydı.

Tam bu sırada sahneye Teletext’i çıkardı. BBC ve ITV üzere büyük televizyon yayıncıları, ekranlarımıza metin tabanlı bir bilgi ekranı getirme kararı aldılar. 1974 yılında Birleşik Krallık’ta başlayan bu macera, internetin yaygınlaşma sürecine kadar dünya çapında popülerliğini korudu.

Teletext’in yükselerek kısa müddette konutlarımızdaki televizyonları birer bilgi kaynağına dönüştürmüştü. Elimizin altında internet olunca tüm bilgilere erişebildiğimiz için artık rafa kaldırılan Teletext, o devirler için bir kumanda ve birkaç tuşla bilgiye ulaşmanın en kolay yoluydu. Ülkemize gelmesi ise yıllar sonrayı bulacaktı.

Philips’te çalışan mühendis John Adams, televizyon ekranına bilgi sığdırmanın mümkün olduğunu keşfetti.

Alışılmışın dışında gelişen bu teknoloji biraz imkânsız üzere görünüyordu. Ancak aslında bunun yapılabilir bir şey olduğunu görerek bu hususta araştırmalar gerçekleştiren Adams, TV ekranında bilgi aldığımız Teletext’i geliştirdi.

Bu yaratıcı tahlil, o periyoda nazaran maliyeti tuzlu olmasına rağmen BBC tarafından Ceefax ismi verilen birinci Teletext sistemi olarak dünyaya tanıtıldı. Öteki şirketler de kendi sistemlerini duyurarak rekabet ortamını düzgünce kızıştırdılar: Bu rakip sistemler ise ORACLE ve Prestel idi. Birinci başta, bu sistemler için rastgele bir standart belirlenmemişti, bu yüzden piyasa hangi sisteme yatırım yapacağını bilemiyordu.

Ancak sonunda bir standart üzerinde mutabakata varıldı ve kısa müddette bu standart her yere yayıldı. Teletext macerası da işte böylece başlamış oldu.

1976’da resmen hayatımıza giren Ceefax, başlangıçta başka bir aygıt takılarak izlenebiliyordu.

Ancak kısa vakitte, Teletext olan televizyonlar piyasaya sürüldü ve izleyici kitlesi süratle arttı. Özellikle 1982’ye gelindiğinde, taşınabilir televizyonlar üzerinde Ceefax ve ORACLE yayınlarını almak artık mümkündü.

Teletext ise süratlice yayıldı ve olabildiğince geliştirildi. Hatta Beeb ismindeki bir şirket, BBC Acorn mikrobilgisayarında çalışan teleyazılımı bile piyasaya sürmeye başlamıştı. Oyuncular, bir anten ve küçük bir dekoder kullanarak teletext üzerinden program ve oyunlar indirebiliyorlardı.

Bu servis, 1980’lerin sonlarına kadar devam etti. Ancak Teletext yayınlarının geliştirilmesi konusunda çok fazla efor gösterildiğini söyleyemeyiz. Elbette daha gelişmiş standartlar oluşturuldu ama şirketler, bu standartlara uyumlu alıcılar üretmekte çekimser davrandılar. Bu nedenle Teletext yayınları, bizlerin de hafızasında kaldığı biçimiyle pikselli ve parazitli karakterlerden oluşmaya devam etti.

Her ne kadar bu format, öteki yayın sistemlerine nazaran bariz avantajlar sunsa da vakitle evrim geçirmedi desek de haksızlık ederiz.

Son dakika haberleri, maç sonuçları ve borsa üzere anında güncellenmesi gereken bilgileri süratlice duyurabilme yeteneği bu teknolojinin olmazsa olmazlarıydı. Sayfaya tıpkı anda milyonlarca kullanıcının erişmeye çalışmasının Teletext için bir ehemmiyeti yoktu; bu yayınlar, alıcı sayısından bağımsız olarak güçlü bir biçimde devam ediyordu.

Çok fazla kullanıcının yüklenmesiyle çöken internet sitelerinin aksine Teletext’te kullanıcı sayısının o kadar değerli olduğunu söyleyemeyiz. Mesela 11 Eylül hücumları sırasında web sitelerin çökmesiyle birçok kişi haber almak için Ceefax’a yönelmişti.

Gelelim bizim Teletext maceramıza.

90’lı yılların başında Türkiye’de de yeni bir devir başladı. TRT tarafından 1990 yılında başlatılan “Telegün” isimli birinci Teletext yayını, özel kanalların çoğalmasıyla birlikte pek çok yayıncı, kendi Teletext macerasına girişti. Lakin o periyotlar için bu yayınların harika olduğunu söylemek hâlâ güç.

Çoğu vakit bir sayfaya erişmek için beklemek zorunda kaldığımız bir süreç vardı.

Sayfalar, kareler ortasındaki boşluklara kodlandığından özellikle de sayfalar birbirinden uzaksa kullanıcılar televizyonlarının bilgiyi kaydetmesini beklemek durumundaydı. Bu durum, sayfaların yüklenmesini de geciktiriyordu. Ayrıca veriler, TV sinyalleriyle iletiliyor, bu da parazit problemlerine sebep olabiliyordu. Sayfalar gerçek yüklenmiyor, karakterler bozuluyordu. Özellikle finans sayfaları bu mevzuda ekstra bir tesire sahipti.

Teletext, şu anki genç kuşak için pek cazip gelmeyebilir, hatta birçoğu bu ismi şu an duyuyor olabilir. Vaktinde bu sayfaları görmek ve en yeni bilgilere ulaşmak için kumandadaki TXT tuşuna basmak yeterliyken şu an her şey internette, eliminizin altında.

Gariptir fakat modası geçse bile bugün hâlâ Teletext’in bir kitlesi var. Çoklukla ‘boomer’ olarak isimlendirdiğimiz jenerasyonun kullanmayı tercih ettiği bu teknoloji, büyük bir parlama yaşamış ve akabinde internetin yükselişiyle yerini kaptırmış diyebiliriz.

Bu yayınlara devam eden TV kanalları ise hâlâ varlığını koruyor. Kim bilir, tahminen de unutulmaya yüz tutmuşken global bir felaket durumunda Teletext uzun bir ortadan sonra tekrar sahneye çıkar!

Diğer sektörel içeriklerimiz: