Borsaya Yeni Girenlerin Daima Duyduğu “Tavan-Taban” Uygulaması Tam Olarak Nedir?
Ülkemizde son birkaç yıldır güzelden güzele popülerleşen bir şey var: Borsa. Enflasyonun yüksek düzeylere ulaşmasıyla birlikte beşerler paralarını korumak, hatta bedel katmak için borsa üzere alternatiflere yöneliyorlar.
Hâliyle bu alana yeni giren beşerler pek çok yeni tabirle karşılaşıyor. Bilhassa halka arzlara giren şahısların karşısına “hisse 10 tavan yapar” üzere açıklamalar çıkabiliyor. Pekala bu açıklamaların ne demek olduğunu tam olarak biliyor musunuz?
Amerikan borsalarında tavan yahut taban üzere tabirlerle karşılaşmazsınız. Bu iki terim Borsa İstanbul için geçerli. Ülkemizdeki yatırımcıların büyük bir kısmı Borsa İstanbul’da olduğu için de son derece değer arz ediyorlar.
Aslında tavan ve taban tabirlerinin mantığı son derece kolay.
Bir apartmanın dördüncü katında olduğunuzu hayal edin. Her ne kadar yüksekte de olsanız aslında dördüncü katın tabanından daha aşağı inemezsiniz. Birebir vakitte ne kadar zıplarsanız zıplayın tavanın ötesine geçemezsiniz. Borsa İstanbul‘daki taban-tavan uygulaması da aslında tam olarak bu.
Taban-tavan uygulaması, Borsa İstanbul’da süreç gören pay senetlerinin tıpkı gün içerisinde çıkabilecekleri en yüksek yahut en düşük fiyatı temsil ediyor. Bu oranda, o gün başladıkları fiyatın yüzde 10 azı yahut yüzde 10 fazlası. Bunu örnekle açıklayalım:
X firmadan 100 TL’lik bir pay aldığınızı düşünelim. Bu pay çok uygun bir gün geçirdi ve daima yeni alımlarla bedelini yükseltti. Borsa İstanbul’da pay ne kadar güzel olursa olsun 1 gün içerisinde yükselebileceği maksimum paha yüzde 10’dur. Yani 100 TL’den aldığınız X payı 1 gün içerisinde azamî 110 TL olabilir. Birebir biçimde tıpkı pay çok berbat bir gün geçirse dahi düşebileceği azamî kıymet 90 TL olacaktır.
Her yeni günde bir evvelki günün kapanışı baz alınır.
Satın aldığınız pay 1 günde tavan yaptı ve 110 TL oldu. Sonraki gün piyasalar açıldığında tekrar yüzde 10’luk tavan ve taban limiti olacaktır. Yani ikinci gün yeniden tavan yaparsa bu sefer 110 TL değil, 111 TL ile tavan yapacaktır. Zira 110 TL’nin yüzde 10’u 11 TL’ye karşılık gelir.
Halka arzlarda nasıl art geriye tavan yapıyor?
Halka arzlar, çoklukla eşit hisselerle dağıtılan ve büyük ölçüde kazandıran paylar oluyor (Elbette yatırım tavsiyesi değildir).
Borsaya yeni katılan firmaların payını alan beşerler, bu paylar sürece başladığında art geriye tavan elde ediyorlar. Bunun sebebi aslında yeni pay alımlarında yapılan alış buyrukları. Yani bu yeni pay halka arz olduktan sonra milyonlarca insan alış buyruğu veriyor, lakin bu insanların verdiği buyrukların tamamı gerçekleşmiyor. Zira olağanda verilen alış buyrukları Borsa İstanbul’un yüzde 10’luk tavanının çok ötesine geçiyor.
Bu sayede yeni giren pay ekseriyetle birkaç defa tavan yapıp sonrasında olağan halde süreç görmeye başlıyor. Elbette bir pay alıştan çok satış buyruğuyla başlasaydı bu sefer tavan yerine taban görmeye başlardık.
Diğer borsalarda süreç nasıl devam ediyor?
Taban ve tavan uygulamasının Borsa İstanbul’a mahsus olduğunu söylemiştik. Örneğin Amerikan borsasında bu türlü bir uygulama olmadığı için bir payın 1 günde yüzde 60 bedel kazandığını yahut yüzde 80 kıymet kaybettiğini görebiliriz.
Borsa ile ilgili diğer içeriklerimiz: