Bunlar Daima Amerika’nın Oyunu Yeğen: Hollywood Sinemalarındaki Makûs Karakterler Neden Daima “Rus” Oluyor?
Bond sinemalarının sayısız makûs karakteri, Rocky IV’ün Ivan Drago’su ve Iron Man 2’nin Ivan Vanko’su, birinci John Wick’ten Viggo Tarasov, A Good Day to Die Hard’dan Yuri Komarov, John Rambo sinemasının Yarbay Sergei Podovsky’si… Bir de daha yakın tarihten hepimizin âşık olduğu bir anti-hero karakter olarak Killing Eve’in Villanelle’i.
Amerika ve Avrupa üretimi sinemalarda ne kadar fazla Rus makûs karakterle karşılaştığını hiç fark ettin mi? Birebiri diğer bir millet için yapılsa ırkçılık aykırısı önemli reaksiyonlar alınır ama bir Rus makûs karakterle karşılaştığımızda çoğumuz yadırgamıyoruz. Sinemalarda berbat olmak ve Rus olmak artık o kadar iç içe geçmiş hâlde.
Ruslar, Avrupa ve Amerika için her vakit bir tehditti. Ancak sinemalara yansıyacak kadar düşmanlaştırma Soğuk Savaş devrinde başladı.
“Soğuk Savaş” dediğimizde 1947-1991 yılları ortasında dünyanın iki muhteşem gücü olan ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki ideolojik ve siyasi tansiyondan bahsediyoruz.
Biri kapitalist, başkası ise sosyalist pahaların devirlerindeki en büyük temsilcisi olan iki ülke, birbirleri ile direkt savaşmak yerine tesir edebildikleri öbür ülkeler üzerinden birbirleri ile dolaylı olarak bir rekabete girmişlerdi.
Bu devirde nükleer silahların yaygınlaşması, casusluk faaliyetleri, iki taraftan da ideolojik propagandaların tüm dünyaya yayılması üzere birçok taktik kullanılsa da sıcak bir çatışma yaşanmadı. Fakat iki ülke ortasındaki rekabet tüm dünya siyasetini belirledi.
1940’lar ve 50’ler, Amerika’nın ağır bir Sovyet ve komünizm aykırısı propagandaya giriştiği devirlerdi.
“Kızıl Tehlike” denilerek, komünist casusluk faaliyetlerine ve Ruslara dair önemli bir endişe iklimi devlet eliyle yayıldı. Bu rüzgâr, Hollywood’a da ulaştı. “Amerikan Aksisi Faaliyetler Temsilciler Meclisi Komitesi” (HUAC), birçok sanayiyi olduğu üzere sinema ve televizyon bölümünü de rastgele bir komünist ilişkileri olup olmadığı konusunda yakın markaja aldı.
Bütün bu hükûmet baskısı altında, ülkeye bağlılığını ispatlamak isteyen Hollywood üretimcileri, karakterleri epeyce tek boyutlu olan Sovyet casusu karakterlere çokça yer verdiler, bu karakterleri düşmanlaştıran şiddet dolu sinemalar ürettiler.
Böylece Rus berbat karakter klişesi ortaya çıktı ve Hollywood’dan tüm dünyaya yayılan sinemalarla olağanlaştı.
Bu durum çok uzun yıllar sayısız sinemayla sürdü. Birebir yıllarda, sinemaya daha sanatsal bir yerden yaklaşan Hitchcock gibi kıymetli direktörlerin, bu klişeleştirmeye eleştirel yaklaşan değerli üretimleri da oldu.
Yine de ırkçılığın ve karakter stereotipleştirme ya da öteki bir ismiyle etiketlemenin bugünkü kadar tartışılmadığı vakitlerdi ve Rus berbat karakterler binlerce sinemada yer aldı.
Amerikalılar iyiyse Ruslar makûs olmalıydı.
Bu çeşit etiketleme ve stereotipleştirmeler aslında her vakit toplumsal bir öyküye dayanır. Toplum tarafından dışlanan eş cinsel, siyahi vb. kümeler ekseriyetle başrol olmak yerine dar yahut makus kalıplara kolaylıkla sıkıştırılır.
Kimi vakit da direkt devlet eliyle, güncel siyasi ideolojiyi yaymak için yapılır. ABD için bu mevzuyu sinemalara yerleştirmek, başka alanlardaki jeopolitik rekabetlere dayalı bu öneriyi izleyicinin kolay kolay kabul etmesine de yardımcı oluyordu.
Sovyetler dağıldıktan sonra sinemalardaki Rus makûs karakter sayısında gözle görülür bir düşüş yaşanmaya başladı.
Bu devirlerde dünya siyasetinde istikrarlar değişiyordu. Bilhassa 11 Eylül saldırıları sonrasında bu kere Orta Doğulu makûs karakterlerin sayısında bir artış gözlendi.
Ama garip biçimde bu stereotipleştirmeler Rus bir makus karakter yazmaya nazaran çok daha çarçabuk ırkçılık tersi tepkiyle karşılaşıyordu.
Rus makûs karakter yazmak için ise artık ne Soğuk Savaş ne de Amerikan propagandası ile alakadar olmanıza gerek vardı. Berbat karakter yazarken aklınıza birinci gelen şey, önemli ve soğuk halli bir Rus olması olabilirdi. Münasebetiyle Rus makus karakterler azalsa da bitmedi.
Kötü temsillerdeki düşüş durumu pek uzun sürmedi.
Putin’in aşırı sağcı siyasetlerinin yükselişi, Kırım’ın işgali ve bilhassa de Ukrayna’nın işgali ile birlikte Batı toplumlarında oldum mümkün yerleşik olan Rus antipatisi yeniden yükseldi. Bu durum anında sinema bölümüne de yansıdı, bugün sinemalardaki Rus berbat karakterlerin oranı yeniden Soğuk Savaş devrine yaklaşmış durumda.
Ne yazık ki dünya çapında ırkçılığın tekrar yükseldiği bir periyottan geçiyoruz. Bu da tüm Rusya halkının, Putin ve politikaları ile bir tutulmasına yol açabiliyor. Lakin bunun hiçbir halk için bu türlü olmadığını, devlet ideolojisi ile bireyin değişik şeyler olduğunu kendimize yine ve tekrar hatırlatmak, bu çeşit stereotipleştirmelerin karşısında durmak gerek.
İlgili öteki içeriklerimiz: