Cetlerimiz Orta Asya’dan Göç Ettiyse Biz Türkler Neden Çekik Gözlü Değiliz?

Türkiye’de yaşamamalarına karşın birçok Türk’ün çekik gözlü olduğu dikkatinizi çekmiştir. Türkiye’de ise bunun tersine iri ve büyük gözler çoğunlukta.

Bizlerin çekik gözlü olmaması, âdeta bir genetik bilmece üzere karşımıza çıkıyor. Pekala, cetlerimiz neden Orta Asya’nın rüzgârını saçlarında hissederken çekik gözlü olma konusunda bu kadar utangaç davranmışlar? İşte bu gizemli sorunun gerisindeki bilimsel perdeleri aralama vakti geldi.

Türklerin Orta Asya’dan çıkarak farklı coğrafyalara yayılmasının gerisindeki genetik ve fizikî özellikleri anlamak, aslında büyük bir bilimsel keşif alanını aydınlatıyor.

Öncelikle Türk isminin bir ırkı temsil etmediğini, âdeta geniş bir aileyi temsil ettiğini belirterek hususa giriş yapalım. Türkler, Oğuz ve Kıpçak olmak üzere iki ana kümede toplanır ve bu ayrım çoklukla Doğu-Batı Türklüğü olarak da isimlendirilir. Anadolu Türkleri de Oğuz Türkleri kategorisine girer ve bu küme, Orta Asya’nın Maveraünnehir bölgesine dayanır.

Diğer bir küme Kıpçak Türkleri ortasında Kazaklar, Özbekler, Kırgızlar gibi Doğu Türkleri bulunur. Her ne kadar bu iki Türk kümesi birebir kültürü ve lisanı paylaşsa da değerli genetik farklılıklar mevcut. Göktürklerin, Orta Asya’yı büsbütün ele geçirmesinden sonra bu iki kümeye tarih boyunca Türk ismi verilmiştir.

Çekik göz genetiğinin neden Türklerde olmadığı bilim dünyasında daima bir gizem olarak kalmış durumda.

Genetik çeşitliliğin, Türk topluluklarının farklı coğrafyalara yayılması sürecinde nasıl şekillendiğini anlamak, bu sorunun karşılığını bulmada değerlidir. Göçebe ömür biçimi, farklı kültürlerle etkileşim ve mahallî halklarla gerçekleşen evlilikler, Türklerin genetik yapısını vakit içinde çeşitlendirmiştir. Ancak bu, ikincil neden olarak düşünülüyor.

Oğuz Türkleri nüfusu, Selçukluların Kınık uzunluğu tarafından gerçekleştirilen batıya göçlerle ve Moğol istilasıyla büyük ölçüde Maveraünnehir bölgesinde azaldı. Günümüzde de çoğunlukla Türkmenistan’da yaşıyorlar. Bu nedenle, bugün Orta Asya’da kalan Oğuz Türkleri çok azdır.

Oğuz ve Kıpçak Türkleri, birebir lisan ve kültüre sahip olmalarına karşın genetik olarak birbirlerinden ayrılırlar. Kıpçaklar, yüksek oranda çekik gözlüdür ve safkan değildirler. Zira vakit içinde Moğollarla ve Çinlilerle etkileşim içine girdiler. Oğuzların Maveraünnehir bölgesi, Asya steplerine benzemediği için Oğuzların genel olarak çekik gözlü olması da beklenmez.

Ancak günümüzdeki Anadolu Türkleri ile karşılaştırıldığında, biraz daha çekik gözlü olduklarını fark edebiliriz. Bu durumun ana sebebi de yüzyıllardır süren genetik etkileşimdir. Bu çeşitlilik, çekik gözlülüğün ortaya çıkma mümkünlüğünü düşük kılabilecek genetik kombinasyonları da içerebilir. 

Genetik araştırmalar ve antropoloji; Türklerin, genetik kodlarında çekik gözlülükle ilgili genetik özellikleri taşıyıp taşımadıklarını anlayabilir.

Ancak bu durum; sadece genetik faktörlere değil, aynı vakitte kültürel etkileşimlere ve tarihi süreçlere de odaklanmayı gerektiriyor. Bazı genetik çalışmalar, Türklerin genetik olarak çeşitli bir yapıya sahip olduklarını göstermiştir. Göçebe ömür şekilleri ve tarih boyunca farklı kavimlerle müsabakaları, Türklerin genetik çeşitliliğini artırmıştır.

Ancak bu çeşitliliğin çekik gözlülük ile direkt ilişkilendirilip ilişkilendirilemeyeceği konusunda net bir sonuç çıkarmak zordur. Bugün ülkemizde bile insanların yarısından fazlası çekik göz genine sahip, ancak hiçbirimiz tahminen de dikkatli bakmadığımız için bunu göremiyoruz. 

Çekik gözlülük genine baktığımızda da kompleks bir özellik olarak bedellendiriliyor. Yani birden fazla genin etkileşimi sonucu ortaya çıkan bir özellik olması, bu bahisteki araştırmaları karmaşıklaştırıyor. Bu genetik özellik, Türklerin genetik geçmişi üzerinde çalışan bilim insanları için hâlâ bir bulmaca olmaya devam ediyor.

Yaşanan göçler, çeşitli kültürel etkileşimler ve genetik kod faktörlerinin etkileşimi kelam konusu olduğu için konuya tek bir açıklama getirmek güç.

Çekik gözlülük üzere özellikler genetik yapıdaki çoklu genlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkar ve bu genetik kombinasyonlar kompleks bir halde şekillenir. Ancak genetik ve fenotipik özelliklerin bu kadar karmaşık bir etkileşime sahip olması nedeniyle belli bir genotipin belli bir fenotipi neden ortaya çıkarmadığına dair kesin bir açıklama yapmak epeyce zordur.

Kırgızlar ve Türkmenler üzere Orta Asya kökenli topluluklarda da genetik çeşitlilik gözlemlenir. Bu topluluklarda, çekik gözlülük üzere ayırt edici özellikler bireyler ortasında değişkenlik gösterebiliyor. Genetik özellikler üzerine yapılan araştırmalar da genelleyici olmaktan fazla muhakkak alt kümeleri ele alır.

Yani genetik yapı ve fizikî özellikler bireyler ve alt kümeler ortasında farklılık gösterebiliyor. Dolayısıyla Kırgızlar ve Türkmenler üzere Orta Asya’da yaşayan topluluklarda da çekik gözlülük üzere özelliklerin bireyler ortasında görülme mümkünlüğü bulunabilir. 

Günümüzde Oğuz Türkleri; Türkiye, Türkmenistan, İran ve Azerbaycan’da yaşıyor. Kıpçak Türkleri ise ülkemizde epeyce küçük bir azınlık. Her iki küme da birebir lisan ve kültüre sahip olsa bile genetik farklılıkları yüksektir. Bu yüzden de biz Anadolu Türkleri, çekik gözlere sahip değiliz.