Enflasyon, Yoksulu Daha Yoksul Yaparken Zengini Neden Daha Güçlü Yapıyor?

Artık minimum fiyatlı çalışan sayısı açıklanmıyor olsa da Türkiye’nin neredeyse yarısı taban fiyatla ya da minimum fiyatın çok az üstünde bir maaşla çalışıyor. Hâliyle her yıl sonu gerçekleştirilen minimum fiyat görüşmeleri ülke gündeminde büyük yer kaplıyor.

Gelecek yılın minimum fiyat görüşmeleri de başlamış durumda. Halkın bir kısmı taban fiyat artsın istiyor, bir kısmı ise “Asgari fiyat neredeyse hiç artmasın, taban fiyat artışı enflasyonu tetikliyor.” diyor. O enflasyon nedense herkesi birebir halde vurmuyor. İşte bunun bir ismi var, Cantillon Etkisi.

Öncelikle kimdir bu Cantillon?

Richard Cantillon, yarı İrlandalı yarı İngiliz bir ekonomisttir. Kendisi 1680’de doğmuş, gerçek manada politik iktisadın kitabını yazmış, girişimcilikte bugün bile geçerli fikirleri ortaya atmış, bu esnada bir dolu para kazanmış ve Avrupa ve Amerika’da yatırımlar yapmıştır. Bugün ismi pek bilinmez fakat. 

Peki ne demiş Cantillon?

Cantillon’un pek çok değerli görüşü olsa da bugün üzerinde duracağımız görüşü şu: Devlet yeni para bastığında bu yeni paranın sirkülasyon suratı ve ölçüsü değerlidir, kademeli enflasyon yarattığı için de gelir adaletsizliğinin daha çok açılmasına neden olur.

Aslında bu durumu global çapta da gördük, ülkemizde de görüyoruz. Pandemi sırasında ülkelerde ekonomik yardımlar tahminen de birinci defa direkt halka yapıldı fakat esas para tekrar büyük şirketlerin dişlilerini döndürmeye aktı. Bunu da neredeyse her ülke para basarak yaptı. 

İşte bu para, teknik olarak büyük şirketlerin pandemi sonrasında açıkladıkları rekor cirolara ve kârlara dönüştü. Nasıl mı? Bunu bir örnekle açıklayayım.

Diyelim ki Webtekno kapalı bir iktisat olsun.

Bu örnekte Webtekno kapalı bir ekonomi ve kazandığımız paraları tekrar Webtekno’da harcadığımızı varsayıyoruz. Her şeyi de buradan alıyoruz. Daha çok bir ülke gbi düşünün. 

1. Başlangıçta piyasadaki para ölçüsü sabittir. İşveren, sisteme yeni para sokarak (Webtekno’yu bir ülke olarak düşünürsek devlet olup para basarak) mevcut para ölçüsünü artırmaya karar verir. 
2. Patron, parayı herkese dağıtmak yerine güvendiği kişilere, örneğin içerik üreticilerimizden Erkan Ceylan’a verir. Bu noktada öbür çalışanların bu durumdan haberi yoktur. 
3. Erkan Ceylan, Webtekno’ya gelir. Parayı harcamaya başlar. O anki fiyattan ne alacaksa alır, yatırımlar yapar. Biz de mali genişlemeden haberdar oluruz. 
4. Fiyatlar, yeni talep ölçüsüne yetişmek için artmaya başlar. Talep çok, arz kısıtlıysa fiyat yükselir. Bu da parasal enflasyonu doğurur. 
5. Fiyatlar yükselirken dar ve orta gelirliler, sabit bir maaş alan şahıslar rastgele bir şey için daha çok para ödemeye başladı. 
6. Erkan Ceylan arkadaşımız her şeyi düşük fiyattan topladı, malvarlıklarının kıymeti arttı. Bizim ise bir şeyleri satın almamız artık daha da sıkıntı hâle geldi. 

Burada kıymetli olan nokta ise paranın piyasaya nasıl girdiği oluyor. Para şayet aşikâr bir zümre ya da zenginler üzerinden piyasaya girerse, paraya birinci erişen kesim alıştan kazanıyor; daha kıymetlisi, enflasyondan etkilenmemiş olan fiyatlardan alım yapabiliyor. Gereğince şanslıysa ölçek iktisadını de kullanıp en taban fiyatları bulabiliyor. Geliri sabit olan gariban vatandaş ise enflasyon ile daha da yoksul hâle geliyor. 

Elbette ki zenginken daha varlıklı olan zümrenin harcamaları ekonomiyi canlandırıyor ve ortalama gelirler artıyor. Talep artışı iş bulmayı kolaylaştırıyor. Bu talepler de zenginlerin daha çok satış yapmasını sağlıyor. Güçlü yeniden daha güçlü oluyor, gariban ise eski alım gücünü aşmaya çalışıyor. 

Kaldı ki her şeyin fiyatı birebir formda değişmiyor, birtakım eserlerin fiyatı daha evvel artıyor. Bu dengesizlikten ötürü bir şeyler, katma bedel üretmeseler bile daha kıymetli görülmeye başlanıyor. Cantillon Tesiri de tam olarak bu eşitsiz enflasyon ve para akışının gelir adaletsizliğine tesirini ortaya koyuyor.

Peki taban fiyatla bu tesirin ilişkisi ne?

Cantillon Tesiri gündeme geldikten sonra çalışanların, çalışmaya devam edebilmelerini sağlayacak bir asgarî gelirse sahip olması gerektiği tabir edilmişti. Yazıyı Manas Destanı’na çevirmeden anlatmak gerekirse, sisteme giren para evvel paraya en yakın olan bireylerin daha da güzel duruma gelmesini sağladığı bir birinci döngüden geçiyor. Para kaynağından ne kadar uzaklaşılırsa durumumuz o kadar güçlü oluyor. 

Asgari fiyat belirlenirken en son taban fiyatlı fayda görecek. Hatta pek çok minimum fiyatlı, kendisi üzere diğer taban fiyatlı şahısların ürettiği eserleri daha artırımlı maaşını alamadan evvel daha değerliye almaya başlayacak. Piyasaya yeni giren para, yeniden en son garibana ulaşacak, öncesinde parsayı toplayan toplayacak. Sorulduğunda da “Asgari fiyat arttı o yüzden fiyatlar artıyor, maaş maliyetleri arttı.” denilecek. Haksız da sayılmazlar. Günün sonunda taban fiyat artışı ile taban ücretlilerin işe gidip gelmesi mümkün olacak. Sisteme girecek paranın, kaynağa uzak olanlara çok bir katkısı olmayacak. 

Biz de “Her Şey Çok Hoş Olacak” sinemasında Cem Yılmaz’ın dediğini diyeceğiz: “En azından hayattayız, bu da bir şey be abi!”

Benzer baştaki öteki içeriklerimiz için sizi şöyle alalım: