Haberlerdeki “Arabanın Freni Patladı.” Tabiri Aslında Hatalı! Lastik Üzere Patlaması Mümkün Olmayan Frenlere Ne Oluyor?

Demek istediğimiz aslında fren patlamasının yanlış bir kullanım olduğu. Zira frenin lastik üzere patlaması mümkün değil.

Peki bu frenlere ne oluyor da bir anda tutmuyor ve kazalar başımıza geliyor?

Fren sistemi nasıl çalışır, evvel buna bakalım.

Fren sisteminin ayrıntısına girmeden genel kavramı ile nasıl çalıştığına bakarsak asıl mevzumuzu daha yeterli anlatmış olacağız. Kazalara karşı otomobillerdeki savunma çizgilerinden biri olan frenler, rastgele bir arıza durumunda aracı durdurabilmek için bir yedek sistem ile çalışır.

1970’lerde fren yönetmeliğinin devreye girmesinin akabinde araçlarda, iki devreli ana fren sistemi ve bir el freni bulunmaya başladı. Hidrolik yahut havalı fren sistemlerindeki arıza durumunda bir fren sistemi devre dışı kalabilir.

Bu durumda ise araç gösterge panelinde (!) lambası yanar. Şoför, bu uyarıyı algıladıktan sonra fren pedalına güçlü basması durumunda öbür fren devreye girer ve araç durur. Her ikisi de arıza yaparsa bu sefer el freni devreye girer.

Ne oluyor da hem el freni hem de iki devreli ana fren sistemi çalışmıyor ve “fren patlıyor”?

Bunu iki sistem üzerinden ele almak daha yanlışsız olur. Öncelikle hidrolik frenlerin neden tutmadığına bakalım.

Hidrolik frenler neden çalışmaz?

Aracın frenlenmesi için hidrolik yağ basıncından faydalanılır. Pedala uygulanan kuvvet ile merkez silindirin pistonu, basınç ortaya çıkarır. Basınç, borularla tekerlek silindirine masraf ve silindir pistonları açılarak frenleme yapılır.

Yeni jenerasyon araçlarda var olan hidrolik frenlerin tutmamasındaki en kıymetli neden, araçtaki hidroliğin azalmasıdır. Basıncı ileten borularda yırtılma veya çatlak olması, irtibat noktalarının gevşemesi, silindirin aşınması ve hidrolik deposunun aşınması fren sisteminin arızalanmasına neden olur.

Kampanalı fren sistemindeki arızaya ne yol açar?

Kampanalı fren sistemlerinde fren kaliperleri ortasında kampana kesimi bulunur. Kampananın fren kaliperlerine gerçek hareketi sonrasında fren balatalarının araç lastiği ile teması sağlanır. Bu sayede de frenleme yapılır. Eski model araçlarda yahut motosikletlerde kampanalı fren sistemini görmek mümkündür.

Kampana ve balata ortasındaki sürtünme katsayısı, sıcaklıkla azalır. “Fading” de denilen bu sıcaklık, ticari taşıtlardaki balatalarda 100°C’den 400°C’ye çıktığında fren kuvvetinin azalması %60 civarında olur. Fren pedalında basıldığında tutmamasının nedeni bu sıcaklıktır.

Frenlerin tutmamasına yahut çok ısınmasına neden olan öbür şeyler:

Yokuş aşağıya yavaşlamak için fren kullanılması, aracın yüküne bağlı olarak frenin sistemi çok ısınabilir. Bu yüzden de ayak freni yerine binek araçlarda vites küçültmeli, büyük araçlarda ise yavaşlatıcı sistem kullanılmalı.

Fading’in önüne geçilmesi için yapılacak şeylerden biri de hız denetimi. Sürücünün, gittiği suratın farkına varması ise şoför eğitimi ile mümkün. Alışılmış ki hız sınırlayıcı da kullanılabilecek başka metotlar ortasında.

Hidrolik frenlerde ise üstte belirttiğimiz durumlara ek olarak bilhassa sıcak havalara dikkat etmek gerekir. Sıcaklığın yüksek olduğu vakitlerde, hidrolik yağı kaynayabilir ve bu da fren sistemini etkisiz hâle getirir.

Önlemi alınmayan ve bakımı yapılmayan her aracın sorun çıkarması olasıdır. Bu yüzden de bir felaketle karşılaşmamak için fren sistemleri düzenli denetim edilmelidir.

Dünyanın en büyük otomotiv üreticileri ortasında yer alan Almanya’da durum nasıl?

Almanya, 1984-1991 yılları ortasında bir araştırma yapıyor ve bu araştırmada kazaya karışan ticari araçların %20’sinde kazaya neden olan şeyin “fren” olduğunu buluyor. Bu araştırma, teknik meselelerin %57’sinin sebebinin araç bakımının yaptırılmaması ve yanlış servis hizmeti olduğunu da gösteriyor.

Gerek otoyolları gerekse de araçlarındaki teknolojilerle isminden kelam ettiren Almanya, ehliyet eğitiminde de titiz davranıyor. Şoför adaylarına frenle ilgili özel eğitim veren Almanya, araçların fren bakımı için de yol üstünde durdurarak denetlemeler yapıyor. Yani olduğu yerde değil!

“Fren patlaması” tarifi kullanarak yapılan haberlere üzücü olsa da bakalım ve içeriğimizin sonuna gelelim.

Teknik ayrıntıları inceledikten sonra “fren patladı” ibaresinin aslında yanlış olduğunu görmüş olduk. “Fren patladı” yerine “fren tutmaması” demek aslında en doğrusu. Zira gerek hidrolikte gerekse de kampanalı fren sisteminde rastgele bir patlama meydana gelmiyor.