Kaza Esnasında Olan Biteni Neden Ağır Çekimde Hissederiz?
Bize çok sıkıcı gelen bir ortamda bulunurken ya da tam aksisi durumlarda vaktin değişkenlik gösterdiğini illaki fark etmişizdir. Bunun temel sebebinin vakit değil de değişmekte olan zaman algımız olduğunu söyleseydik tekrar birebir mı düşünürdünüz?
Bu vakte kadar “zamanın yavaşladığı” anlardan birine şahit olduysanız ne demek istediğimizi daha yeterli anlayacaksınız. Olup biteni dışardan izleyen bir gözlemciye her şey bir anlık gelişirken, o anın şahsen içinde olan kişi için durum hiç de o denli değildir.
Bir kaza anında, olan biten her şey ağır çekimde gerçekleşiyor üzere gelir.
Zamanın yavaşladığı hissi, aslında kişinin hayatı tehdit altındayken gerçekleşen bir durumdur. Bu yüzden “kötü” anlarda vakit bir türlü geçmezken memnun hissettiğimiz anlarda su üzere akıp geçer. Aslında 3 saniyelik bir olay, şahsa daha uzun müddette yaşanmış hissi verir.
Bu bahisle alakalı yapılan bir deneyde, gönüllüleri 45 metre yüksekten inançlı bir ağ üzerine bırakıyorlar. Bu deneklerin her birinin kollarında kronometre bulunuyor ve bu kronometrelerin okunabilmesi için vakit algısının yavaşlaması gerekiyor. Deneyin sonunda, deneklerin hepsi atlama anının kendilerinde ‘uzun’ bir anı bıraktığını tabir ediyor.
Araştırmacılar ise sonucunda bütün deneklerin atlama ve düşme sürelerini 3 saniye olduğunu görüyor. İstekli deneklere atlama ve düşme ortasında geçen mühlet sorulduğundaysa yanıt bu durumu destekliyor: 6-7 saniye.
Peki neden vakit algımız bu derece bir aldatılmaya maruz kalıyor?
Aslında vakit algısı dediğimiz, duyu organlarımızın büsbütün kör, sağır ve dilsiz olan beynimize göndermiş olduğu elektrokimyasal sinyallerin bir sonucudur. Kimi vakit öylesine süratli olabiliriz ki dış dünya bize çok yavaş gelir. Örneğin başyapıtlardan birisi olan X-Men sinemasından Days of Future Past isimli kısımda ortaya çıkan muhteşem süratli çocuk, vakit algısında çok süratli hareket etmektedir. Aslında zaman, tıpkı süratle akıyor. Ama çocuk, zamandan çok daha hızlı ya da vaktin olağan akışında etrafındaki her şeyden daha süratli hareket etmektedir.
‘Zamanı yavaşlatmak’ aslında şahsî bir psikolojik yetenek mi?
Konuyla alakalı akla birinci gelen açıklama, bir anlık vakit yavaşlamasının atalarımızın hayatta kalmak adına geliştirdikleri nörolojik ve ruhsal bir yetenek oluşudur. Yani bu yeteneğimiz, bizi acil durumlardan kurtarabilir. Zira muhtemel bir duruma reaksiyon vermemiz, hazırlanmamız ve kaçmamız için bize süratli vakit tanır. Böylelikle bu duruma kısaca “evrimsel bir adaptasyon” diyebiliriz.
Bir öbür mümkünlük, beynimizin ve duyularımızın çalışma formuyla alakalıdır.
Bilim insanları, bahisle ilgili araştırma yaptıklarında bu durumun aslında beynimizin amigdala bölgesinden kaynaklı olduğunu düşünüyorlar. Canlılarda bulunan beynin; duygulardan, davranışlardan, hafızadan ve koku duyusundan sorumlu olan sistem içinde yer alan amigdala, beynimizin dört lobundan biri olan temporal lob kısmında yer alır. Amigdala, korku, öfke, şaşkınlık üzere duygusal hafıza ve hayatta kalma dürtülerimizden sorumludur. Dehşet ve tehlike anında amigdala devreye girince tüm duyularımız keskinleşir ve hafızamız o anda eksiksiz çalışmaya başlar. Sonuç olarak, yaşadığımız anın tüm ayrıntılarını süratlice gözden geçirdiğimiz ve her birini eksiksiz formda işlediğimiz için biz o sırada zamanın yavaşladığını düşünüyoruz.
Ancak bunun bir yan tesiri var!
Böyle bir anda anılarımız, olağan kurallarda olduğundan farklı olarak daha detaylı bir biçimde ortaya çıkıyor. Olay anındaki anılarımızı düşünürken de aslında bize bu olay olağandan çok daha uzun sürmüş üzere geliyor. Gerçeklik algımızı değiştiren bu çeşit deneyimler, olağan koşullarda detay biriktirmeyen beynimizin bellek kısmına o denli ağır bir yükleme yapıyor ki bilincimiz bunun imkansızlığına kanaat getirerek algıladığımız vaktin değiştiğine ya da zaman algımızın yavaşladığına hükmediyor.
Bundan ötürü olumsuz bir durum karşısında ya da bir kaza anında olay, saniyeler değil dakikalarca sürmüş üzere gelir. O esnada beynimizde bütün sistemler o kadar süratli çalışırlar ki görme, duyma, düşünme ve karar verme sistemimiz bir oldukça zorladığımız için de çevremizdeki her şey bize çok yavaş gelir. İşte bütün yanıt bu!