Mimar Sinan’ın Mezarındaki Hal

Ülkemizin tarihinde Ali Kuşçu, Osman Hamdi Beyefendi, Piri Reis, Farabi, Akşemseddin Cahit Arf, Kerim Erim gibi pek çok değerli bilim insanı var ve hepsi de dünya bilim literatürüne büyük katkı sağlamış beşerler. Hepsiyle ne kadar gurur duysak azdır.

Tabii ki hepsinin ismini ve neler yaptıklarını bilmeliyiz fakat ortalarından bir tanesi, herkes tarafından tanınıyor ve çok seviliyor: Mimar Sinan. Mimar Sinan’ın onca zelzeleden tek bir çatlak bile oluşmadan günümüze kadar gelmiş ihtişamlı yapılarını hayranlıkla izliyoruz.

Sinan’ın, mesleği gereği pergeller ile pek haşır neşir olduğunu varsayım etmek güç değildir

Her klâsik mimar üzere Sinan da pergel ile çalışıyordu. Kendisinin yaptığı yapılarda ve hatta kimi söylemlerinde bile sık sık pergel vurgusu bulunuyor. Örneğin Tezkiretü’l-Bünyan isimli kitapta mimarlıktaki ustalığını nasıl geliştirdiğini şu sözlerle anlatır kendisi:

“Ustamın eli altında, tıpkı bir pergel üzere ayağım sabit olarak, merkez ve çevreyi gözlemledim. Sonunda yeniden tıpkı bir pergel üzere yay çizerek görgümü arttırmak için diyarlar gezmeye istek duydum.”

Kendisinin en ihtişamlı yapıtlarından biri olan Süleymaniye Camii’nin bir kısmının aslında bir pergel formda tasarlandığını öğrenince şok olabilirsiniz:

Mimar Sinan’ın birçok zelzeleye karşı sütunları bile çatlamayan harika yapıtı Süleymaniye Camii’nde de bir pergel motifi görüyoruz. Sinan, Süleymaniye’de bulunan kendi türbesini, iki tarafından sokak geçen bir V biçiminde tasarlamış ve pergel üzere inşa ettirmiş.

Evet, Mimar Sinan’ın mezarı da bir pergel biçiminde:

(Soldaki fotoğraf, Mimar Sinan’ın Süleymaniye’deki türbesinin Miniatürk açık hava müzesinde bulunan küçük ölçekli bir tasviridir.)

Mimar Sinan’ın tek gerçek tasvirinde, taktığı sarığa bir pergel iliştirdiği görülür:

Bu tasvir uzun müddettir tedavülde mevcut natürel ki lakin beşerler Sinan’ın sarığındaki o siyah iki çizginin bir tıp mücevher olduğunu düşünüyorlardı. Daha sonra dikkatli incelendiğinde bunun aslında bir pergel olduğu ortaya çıktı.

Murat Bardakçı’nın ortaya çıkardığı bu tasvirden evvel o güne kadar gördüğümüz tüm Mimar Sinan tasvirleri, hayali birer tasvirdi ve Sinan öldükten yıllar sonra yapılmıştı. Bardakçı’nın ortaya çıkardığı bu tasvir, Yasal Sultan Süleyman periyodunda İstanbul’a gelen ve İstanbul Panoraması’nı çizen Melchior Lorck tarafından yapılmış.

Hatta Mimar Sinan’ın pergellerinden biri, Askeri Müze Koleksiyonu’nda bulunuyor

Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı envanterinde üzerinde ‘Mimar Sinan’a aittir’ tarifi bulunan bir pergel bulunuyor. Bu tarifin doğruluğu araştırılmış ve gerçek olduğu ortaya çıkmıştır. Bu envanterdeki pergel, nitekim de Mimar Sinan’a aittir.

Bu usul pergellere Kaliper Pergel denir. Kaliper pergeller, çap ölçmek için kullanılır ve mimarlardan fazla mühendisler tarafından kullanılır. Lakin Mimar Sinan’ın ‘Mimar’ sıfatına sahip olması, onu büsbütün tanımlamıyor. Kendisine bir mühendis de demek mümkündür.

Tabii ki Mimar Sinan’a ilişkin olan bu pergelin Askeri Müze’den çok Topkapı üzere daha kamuya açık ve herkesin ulaşabileceği bir yerde olması daha güzel olabilirdi. Hatta tahminen de Süleymaniye’deki türbesinde bile olabilirdi.

Mimar Sinan’ın pergellere olan bu ilgisini muhteşem yollarla bizlere anlattığını görüyoruz. Kim bilir, tahminen de daha açığa çıkmayan buna emsal daha çok pergel ayrıntısı vardır…