Tarihin En Uzun Soluklu Devletlerinden Bizans İmparatorluğu’nun Kuruluş ve İstanbul’un Fethine Dayanan Yıkılış Öyküsü

Tarihin en büyük imparatorluklarından biri olan Roma İmparatorluğu yıkıldıktan sonra ülke Batı Roma İmparatorluğu ve Doğu Roma İmparatorluğu olarak ikiye ayrıldı. Batı’nın ömrü hayli kısa sürerken doğu tarafı yani Bizans İmparatorluğu bin yıldan uzun müddet ayakta kalmayı başardı. Elbette her imparatorluğun mukadderatıdır, en sonunda Bizans İmparatorluğu da tarihin tozlu sayfalarına karıştı.

Bizans İmparatorluğu biz Türkler için farklı bir mana tabir eder zira Anadolu topraklarına girdiğimiz andan itibaren bir numaralı düşmanımız oldular. Yaşanan sayısız savaşın en sonuncusu Konstantinopolis surları önünde yaşandı. Fatih Sultan Mehmet’in padişahlığı periyodunda kenti kuşatan Türk ordusu zafer elde etti ve Bizans İmparatorluğu yıkıldı. Konstantinopolis de İstanbul ismini alarak Osmanlı İmparatorluğu’nun başşehri oldu.

En temelden başlayalım; Bizans İmparatorluğu ne vakit, nasıl kuruldu?

Milattan evvel 27 yılında kurulan Roma İmparatorluğu, yaşanan sayısız olay sonucunda doğu ve batı olarak ikiye ayrıldı. Milattan sonra 395 yılında resmen Batı Roma İmparatorluğu ve Doğu Roma İmparatorluğu yani Bizans İmparatorluğu kurulmuş oldu. Batı Roma İmparatorluğu’nun kuruluş ve yıkılış kıssasını daha evvel buradaki içeriğimizde anlatmıştık:

Bizans İmparatorluğu’nun kuruluş süreci aslında 4. asrın birinci yıllarında Büyük Konstantin tarafından başlatılmıştı. Byzantion, bugünkü ismiyle İstanbul kenti, Nova Roma yani ‘Yeni Roma’ olarak geliştirilerek imparatorluğun merkezi hâline getirilmişti. İmparatorluk doğu ve batı olarak ikiye ayrıldıktan sonra bu kent doğal olarak doğunun başşehri hâline geldi.

I. Theodosius’un oğlu Arcadius, Bizans İmparatorluğu’nun birinci imparatoru oldu. Batı Roma İmparatorluğu’nun Kavimler Göçü ile bölgeye gelen topluluklar tarafından yıkılması sonrası mutlak güç Bizans oldu. Aslında Bizans ve Doğu Roma isimleri daha sonra tarihçiler tarafından verilmiştir. Periyodun insanları kendilerine Romalı diyordu.

Bizans İmparatorluğu Hristiyan olmayanlara karşı sert bir tavır izledi:

İlginçtir, Hz. İsa ile birlikte gelen Hristiyanlık dini uzun yıllar boyunca Roma İmparatorluğu için büyük bir düşman oldu. I. Konstantin periyodunda Konstantinopolis’in başşehir olması ile birlikte Hristiyanlık dini yasal bir hâle getirildi. I. Theodosius ise Hristiyanlığı devletin resmî dini hâline getirdi ve başka dinleri yasakladı. Hristiyan olmayanlara karşı sert bir tavır izlenirken kimi pagan ritüelleri de dinin içine eklendi.

Bizans İmparatorluğu’nun yaptığı bu ataklar Antik Roma’dan uzaklaşma uğraşlarıydı. Bu uğraşlar Herakleios’un askerî ve idari sistemi yapılandırmasıyla, Roma kültürü yerine Yunan kültürünün sahiplenilmesiyle, Ortodoks Hristiyanlık geleneklerinin ön plana çıkarılmasıyla devam etti. 

İslamiyet yayılırken Bizans büyük kayıplar yaşadı:

6. yüzyılda I. Justinianus periyodunda Kuzey Afrika, İtalya ve Batı Akdeniz kıyıları Bizans İmparatorluğu hudutlarına dahil edildi. Mauricius periyodunda kuzey hudutları güçlendirildi, doğu sonları genişledi ve imparatorluğun en geniş hudutlarına ulaşıldı. Tam bütün dünyayı ele geçireceklerini zannederken ortaya İslam devletleri çıktı.

Bizans İmparatorluğu birinci büyük darbeyi 602 – 628 yılları ortasında Sasaniler ile yaşanan savaşta aldı. Bu süreçte bilhassa kaynak bakımından büyük ziyan gören Bizans İmparatorluğu, kısa müddet içerisinde imparatorluğun en varlıklı bölgeleri olan Mısır ve Suriye’yi kaybetti. 

Tam işler düzeldi derken bu sefer de Türkler Anadolu’ya gelmeye başladı:

Bizans İmparatorluğu tahtına 10. ve 11. yüzyılarda Makedonya Hanedanı oturdu. Hudutlar tekrar genişlemiş ve bir refah devri başlamıştı. Derken 1071 Malazgirt Savaşı yaşandı ve hepimizin bildiği üzere Anadolu’ya artık durdurulamayan bir Türk akını başladı. Gaza ve cihat anlayışı ile hareket eden Müslüman Türklerin birinci maksadı Bizans topraklarını bir bir ele geçirmek oldu. 

Tabii imparatorluk çabucak dağılmadı, Komninos Onarımı ile yine bir toparlanma sürecine girdi. Hatta 12. yüzyılda Avrupa’nın en varlıklı kenti Konstantinopolis’ti. Sözde Hristiyanlığı yaymak ismine savaşan Haçlılar, düzenlenen IV. Haçlı Seferi sırasında Konstantinopolis’e uğramayı ihmal etmedi ve sözün tam manasıyla kentin altını üstüne getirdi. 

Bizans darbe üstüne darbe almaya başladı:

Haçlı yağması sonrası Bizans İmparatorluğu temelinden sarsıldı. İznik İmparatorluğu, Epir Despotluğu, Trabzon İmparatorluğu gibi küçük devletçiklere bölündü. Bu küçük devletçikler de ağır kayıplar yaşandı. 13. yüzyılda Anadolu Selçuklu Devleti’nin dağılma sürecine girmesi ile kurulan Türk beylikleri durmadan Bizans üzerine akınlar düzenliyorlardı. 

14. yüzyıla geldiğimizde Bizans İmparatorluğu iç savaşların esiri olmuştu. Her gün biri birini yeniyor ve imparatorluğun farklı noktalarında kendi devletlerini kuruyordu. Bu sırada Osmanlı genişliyor ve Balkanlar’ı ele geçiriyordu. Artık kaçış yoktu, geliyordu gelmekte olan.

Aşılmaz denilen surlar aşılıyor, Bizans İmparatorluğu yıkılıyor:

1453 yılının 2 Nisan günü, Fatih Sultan Mehmet komutasındaki 80 bin kişilik Türk ordusu Bizans İmparatorluğu’nun başşehri Konstantinopolis’in surlarına dayandı. İki ay süren bir kuşatmanın akabinde 29 Mayıs 1453 tarihinde Konstantinopolis fethedildi. Kentin ismi İstanbul olarak değiştirildi ve yüzlerce yıl boyunca sürecek Osmanlı İmparatorluğu’nun başşehri ilan edildi. 

Bizans tesirindeki öbür küçük devletçikler de bir bir fethedildi:

1453 yılında Bizans İmparatorluğu yani Doğu Roma İmparatorluğu lakin aslında kendilerini tanımladıkları formda Roma İmparatorluğu resmen son buldu. Lakin Osmanlı İmparatorluğu da aslında yıkıldığı güne kadar kendini Roma İmparatorluğu’nun varisi olarak gördü. I. Konstantin nasıl ki devletin dinini Hristiyanlık yapmıştı, Fatih de devleti Müslüman yaptı. 

Konstantinopolis’in fethi sonrası Bizans İmparatorluğu resmen yıkılmış olsa da ondan geriye kalan birtakım küçük devletçikler vardı. Bunlardan biri olan Mora Despotluğu 1460 yılında, Trabzon İmparatorluğu 1461 yılında, Theodoro Prensliği ise 1475 yılında fethedildi. 

Bizans İmparatorluğu nasıl bir ülkeydi?

Bizans ve Doğu Roma üzere isimlerle anıyor olsak bile aslında o devirde bu ülke kendine Roma diyordu çünkü ortada aslında batı diye bir şey kalmamıştı. Bildiğimiz manadaki Roma ile ortalarındaki fark, dinin ve kültürün değişmesi ile ortaya çıktı. Ortodoks Hristiyanlığın merkezi olmaları, zenginliğin de nedeni oldu.

O devirde batılı Hristiyan devletler pisliğin içinde boğulurken doğudaki Bizans’ın böylesine güçlü olması elbette kabul görmedi ve Haçlı Seferleri sırasında bu rahatsızlığın tesirleri görüldü. Kendilerini Roma olarak görmeleri ise İslam dünyasına karşı zayıflamalarına neden oldu. Zira Türkler ve Araplar onların bu gücünü umursamıyor, tersine fetih nedeni olarak görüyorlardı. 

Yine de haklarını yemeyelim, İstanbul bugün bu kadar hoşsa bunu biraz da Bizanslılara borçluyuz. Antik vakitlerde inşa edilen sayısız yapıtı bizim için yüzlerce yıl boyunca başarılı bir biçimde korumuşlar. Daha sonra bu emanet Osmanlı tarafından da ihtimamla saklanmış ve bugün olduğu hâlde bize miras bırakılmış. 

Tarihin en büyük ve en uzun soluklu devletlerinden biri olan Bizans İmparatorluğu’nun kuruluş ve yıkılış öyküsünden bahsettik. Böyle tarihi gerçekleri öğrendikçe üzerinde yaşadığımız toprakların ne kadar değerli olduğunu bir kere daha anlıyoruz. 

İstanbul’daki tarihi eserler ve yapılar hakkındaki değişik bilgileri okumak isterseniz aşağıdaki içeriklere de göz atabilirsiniz: