Tüketim Çılgınlığının Bir Sonucu Olarak Elektronik Atıklar Konusunda Tehlike Sinyalleri Çalıyor! Önüne Geçmek İçin Neler Yapabiliriz?

Bugün 31 Ekim Dünya Tasarruf Günü. Konu tasarruf olunca da gözler çabucak neleri en çok israf ettiğimize çevriliyor. Besin ve su aslında israf konusunda başı çeken başlıklar ortasında olsa da teknolojik israf da azımsanmayacak kadar fazla.

E-atıklar dünyadaki atıkların yalnızca %1’ini oluştursa da toprağa verdiği ziyan bundan katbekat fazla. Verilen sayılar, düşünmeden ne kadar fazla israf yaptığımızı gözler önüne seriyor. Türkiye’deki ve dünyadaki e-atık oranlarının yanı sıra bu mevzuda neler yapabileceğimize de birlikte bakalım.

E-atık dediğimiz şey neleri kapsar?

Milyonlarca elektronik aygıt, bozulduğu yahut eskidiği için çöpe atılıyor. Tüm bu aygıtlar e-atık olarak kabul ediliyor. E-atıkların giderek fazlalaşmasının sebepleri ise yeni modellerin sık sık piyasaya sürülmesi, elektrikli ve elektronik ekipmanların gereksiz satın alınması, kısa vadeli inovasyon döngüleri, kullanım ömrünün azlığı ve düşük geri dönüşüm oranları oluyor.

Oyuncaklardan küçük konut aletlerine kadar birçok eser e-atık kategorisine giriyor.

E-atıklar ortasında yaygın olarak bilgisayarlar, cep telefonları ve büyük mesken aletleri yer alıyor. ABD Etraf Müdafaa Ajansı ise e-atıkları on kategoriye ayırıyor. Bunlar:

• Büyük konut aletleri
• Küçük konut aletleri
• Monitörlerin de dahil olduğu bilgi teknolojileri ekipmanları
• Televizyonlar
• Lambalar ve armatürler
• Oyuncaklar
• Aletler
• Tıbbi cihazlar
• İzleme ve denetim aletleri
• Otomatik dağıtıcılar

E-atık sayıları ile tehlike sinyalleri çalıyor.

Birleşmiş Milletler Üniversitesinin bir raporuna nazaran büyük ve küçük konut aletleri, tüm e-atıkların yaklaşık %60’ını oluşturuyor. Bunlara fırın, elektrikli süpürge, bulaşık makinesi, kurutma makinesi, elektrikli ocaklar ve mikrodalgalar dahil.

Kurumların bu husustaki araştırmaları birçok acı gerçeği ortaya çıkarıyor. Milletlerarası Atık Elektrikli ve Elektronik Ekipman Forumu’na nazaran 2022’de 5,3 milyardan fazla akıllı telefon atıldı. Bu da icadından sonra en çok israf edilen elektronik eşyanın akıllı telefonlar olduğunu gösteriyor.

Rakamların ortaya çıkmasının asıl sebebi ise tüketicilerin bir yahut iki yıllık cihazları rutin olarak atması ve değiştirmesi olarak gösteriliyor.

Eski aygıtların %85’i çöpe atılıyor.

Birçok kişinin konutunda kullanılmayan cep telefonları, eskimiş başka elektronik eşyalar mevcut ve bunlarla ne yapılacağı bilmiyor. Bunun yerine çekmecelerde saklanıyor yahut çöplüklere atılıyor.

Avrupa’daki meskenlerde kullanılmayan ortalama 11 eşya bulunuyor. Bunların her biri ise beş kilogram atık içeriyor. İçerisindeki hususların geri dönüştürülmesi ile metallerin geri kazanılması sağlanabileceği üzere öteki eserlerin imalinde yine kullanılabilir.

Çöpe atılan e-atıklar ile yalnızca insan sıhhatine değil çevreye de ziyan veriliyor. Bu yüzden de eski elektronik eşyaların nasıl geri dönüştürüleceğinin toplum tarafından bilinmesi gerekiyor.

E-atıkların vermiş olduğu ziyanlar kâbus üzere.

E-atıkların sadece %17’si geri dönüştürülürken geri kalanı çoklukla düşük gelirli ülkelere gönderiliyor. Bu ülkelerde ise ortalarında çocukların da bulunduğu kayıt dışı emekçiler tarafından geri dönüştürülebilir materyaller çıkarılmaya çalışıyor. Üstelik bu süreçleri sıhhatleri açısından önemli risk taşıyacak formda yapıyorlar.

Elektronik aygıtların birçoğu yüksek dozda cıva, kurşun ve kadmiyum içeriyor. Atık idaresinde çalışanlar bu kanserojen hususlara maruz kalıyor. Bilhassa çocuk ve yetişkinlerinde ise tiroid sıkıntıları, doğum kusurları, davranış değişiklikleri, akciğer hastalıkları ve kanser ortaya çıkarıyor.

Elektronik atık yalnızca insan sıhhatini değil biyosfer sağlığını da bozuyor. Elektronik aygıtlar, yaklaşık 60 metal ve element içeriyor. Bu metalleri ayırmak ve denetim etmek güç olduğu üzere biyosfer için de tehlike yaratıyor.

Elektronik aygıtların çöpe atılması ve yakılması sonucunca çöp alanlardaki kurşunun artması da buna katkı sağlamış oluyor. Ayrıyeten zehirli gaz ve duman emisyonu; iklim değişikliği, çevresel bozulma ve kirli suda kıymetli bir faktör hâline geliyor.

Dünyadaki atıkların yalnızca %1’ini e-atıklar oluştursa bile topraktaki tehlike unsur kirliliğinin %70’ine neden oluyor. Bu da küresel ısınmanın sebeplerinden biri. Ayrıyeten buzdolabı ve klimalardaki sıcaklık ölçme cihazları sera gazı salınımını arttırıyor.

E-atığı en fazla geri dönüştüren ülkeler hangileri?

E-atık geri dönüştürmede en yüksek orana sahip ülke %62,6 oranı ile İsveç. Japonya %23, Çin, %21, ABD %14 iken Türkiye yalnızca %5 oranında e-atık geri dönüşümü yapıyor.

Peki en çok e-atığı kimler üretiyor? Ayrıntılarını ilgili içeriğimizde bulabilirsiniz:

Dünyanın en büyük e-atık çöplüklerinde başı Guiyu, Çin çekiyor.

Güney Çin Denizi kıyısındaki Guiyu, en çok e-atık kabul eden yer olarak biliniyor. 2013 yılında yapılan çalışmalar sonrasında zehirli atıklar, daha uygun bir biçimde geri dönüştürülmeye başlansa da bölgedeki hava ve su kalitesi tam olarak temizlenmiş durumda değil.

Batı Afrika ülkesi olan Gana, yılda yaklaşık 192 bin ton e-atık alıyor. Gana; toprağı, suyu ve havayı kirletiyor. Bununla da kalmayıp geri dönüşümlerde çalışan 10 bin kişi önemli sıhhat sıkıntıları yaşıyor.

Endonezya’nın Bekasi kentindeki Bantar Gebang çöplüğünde ise 40 milyon tona kadar atık bulunuyor. Buna her yıl 230 bin ton daha evsel atık ekleniyor.

Pakistan’ın Jam Chakro çöplüğünde ise 202 hektar çöp bulunuyor ve bu çöpler yüzünden 5 milyon kişinin sıhhatinde önemli tehlikeler ortaya çıkıyor.

Elektronik aygıtları nasıl geri dönüştürmeliyiz?

Dünya genelinde her yıl 1 milyardan fazla cep telefonu üretiliyor ve satışa çıkarılıyor. Bu cep telefonlarının geri dönüştürülmesiyle 16 ton bakır, 350 kg gümüş, 34 kg altın ve 15 kg paladyum elde edilebiliyor.

Elektronik eserlerin geri dönüşümü ile hem insan sıhhatine hem de etrafa katkı sağlamak mümkün. Bunun için de yapılacak kimi başlıklar var. Bunlardan birincisi telefon yahut öbür elektronik aygıtların modelini yükseltmeden evvel düşünmek. Gerçekten yeni bir aygıta gereksiniminiz var mı?

Yeniden kullanıma sunmak ise geri dönüşümde atılacak bir öbür adım. Elektronik aygıtların ufak arızaları varsa çöpe atmak yerine tamire vermek öncelikli süreçler ortasında. Kullanılmak istenmeyen aygıtlar ise etraftaki öbür insanlara verilebileceği üzere kabul eden hayır kurumlarına da bağışlanabilir.

“Eskisini getir, yenisini götür.” kampanyaları kıymetlendirilerek bilhassa cep telefonu ve beyaz eşyalar geri dönüşüme kazandırılabilir. Bu sayede hem çöpe atılmamış olur hem de yetkili üniteler tarafından geri dönüştürülür.

Siz de e-atık oluşturup dünyaya bir kötülük daha yapmadan evvel iki kez düşünmeye ne dersiniz?